ناهنجاری‌های بخش قدامی چشم: مروری کلی

بخش قدامی چشم شامل قرنیه، عنبیه و مشبک ترابکولار است. این ساختارها به طور هماهنگ رشد می‌کنند و اختلال در یکی از آن‌ها می‌تواند بر رشد دیگر ساختارها تأثیر بگذارد. ناهنجاری‌های بخش قدامی چشم طیف گسترده‌ای از فنوتیپ‌ها را شامل می‌شوند که اغلب با علل ژنتیکی و بیولوژیکی مشترک همراه هستند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند به صورت مجزا یا بخشی از یک سندرم گسترده‌تر ظاهر شوند، بنابراین تشخیص دقیق و مشاوره ژنتیکی بسیار مهم است.

نکات کلیدی:

1. وابستگی رشدی:

   • قرنیه، عنبیه و مشبک ترابکولار به طور هماهنگ رشد می‌کنند. اختلال در یک ساختار می‌تواند منجر به ناهنجاری‌هایی در دیگر ساختارها شود.
   • بیان ژن ممکن است در یک بافت خاص متمرکز باشد، اما جهش‌ها می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر رشد بخش قدامی چشم داشته باشند.

2. ناهمگونی فنوتیپی و ژنتیکی:

   • ناهمگونی فنوتیپی: جهش‌های ژنتیکی مشابه می‌توانند به صورت‌های بالینی مختلفی ظاهر شوند (مثلاً جهش‌های PAX6 می‌توانند هم باعث آنیریدیا و هم ناهنجاری پیترز شوند).
   • ناهمگونی آللی: انواع مختلف جهش‌ها در یک ژن (مثلاً جهش‌های قطع‌کننده در مقابل جهش‌های نقطه‌ای در PAX6) می‌توانند منجر به فنوتیپ‌های متفاوتی شوند.
   • ناهمگونی ژنتیکی: فنوتیپ‌های مشابه می‌توانند ناشی از جهش‌های ژن‌های مختلف باشند (مثلاً ناهنجاری پیترز می‌تواند ناشی از جهش‌های PAX6، MAF، PITX2 یا CYP1B1 باشد).

3. رویکرد بالینی:

   • تاریخچه: نکات کلیدی شامل سابقه خانوادگی (3 نسل)، ازدواج فامیلی، قرار گرفتن در معرض تراتوژن‌ها، رشد، پیشرفت رشدی، سابقه دندان‌ها و علائم تومور ویلمز (مثلاً سندرم WAGR) است.
   • معاینه: معاینه چشم‌پزشکی بسیار مهم است. به دنبال آنیریدیا، اسکلروکورنه، مگالوکورنه، میکروفتالمی و ناهنجاری‌های عدسی باشید. غربالگری برای گلوکوم ضروری است.
   • پارامترهای رشد: کوتاهی قد ممکن است نشان‌دهنده سندرم‌هایی مانند سندرم پیترز پلاس، سندرم SHORT یا سندرم ریگر باشد.
   • ناهنجاری‌های صورت و دندان‌ها: شکاف‌های دهانی (مثلاً سندرم پیترز پلاس) و ناهنجاری‌های دندانی (مثلاً سندرم ریگر) شایع هستند.
   • پوست و اندام‌های تناسلی: به دنبال لیپودیس‌تروفی (سندرم SHORT)، ضایعات پوستی تکه‌ای (سندرم گولتز) و ناهنجاری‌های تناسلی (مثلاً هایپوسپادیاس در سندرم ریگر) باشید.

4. بررسی‌های ویژه:

   • تحلیل ژنومی: از آرایه‌های ژنومی، پنل‌های ژنی یا توالی‌یابی اگزوم/ژنوم کامل (WES/WGS) برای شناسایی جهش‌ها استفاده کنید.
   • سونوگرافی کلیه: در موارد آنیریدیا برای رد تومور ویلمز (مرتبط با سندرم WAGR) مهم است.
   • تصویربرداری مغز: در موارد جهش‌های PAX6 یا سندرم ریگر در نظر بگیرید.

شرایط خاص:

1. ناهنجاری پیترز:

   • تعریف: کدورت مرکزی قرنیه همراه با چسبندگی عدسی-قرنیه یا عدسی-عنبیه.
   • ویژگی‌ها: دوطرفه در 80% موارد، اغلب همراه با گلوکوم، ناهنجاری‌های عدسی و میکروفتالمی.
   • ژنتیک: جهش‌های PAX6، PITX2، CYP1B1 و B3GALTL (در سندرم پیترز پلاس).

2. سندرم‌های اکسنفلد-ریگر:

   • تعریف: گروهی از سندرم‌های دیس‌ژنزی بخش قدامی چشم با خطر گلوکوم (~50%).
   • ژنتیک: جهش‌های FOXC1 و PITX2 (وراثت غالب).
   • زیرگروه‌ها:
     • ناهنجاری اکسنفلد: نقص‌های بخش قدامی محیطی.
     • ناهنجاری ریگر: نقص‌های عنبیه و بخش قدامی.
     • سندرم ریگر: ناهنجاری‌های چشمی به همراه ویژگی‌های غیر چشمی (مثلاً ناهنجاری‌های دندانی، اختلالات هیپوفیز).

3. آنیریدیا:

   • تعریف: عدم وجود عنبیه، اغلب همراه با آب مروارید، گلوکوم و هیپوپلازی فووه‌آ.
   • ژنتیک: جهش‌های PAX6 (وراثت غالب). موارد پراکنده ممکن است دارای حذف 11p13 (مرتبط با سندرم WAGR) باشند.
   • مدیریت: در موارد با حذف 11p13، غربالگری برای تومور ویلمز ضروری است.

4. سندرم ژیل‌اسپی:

   • تعریف: آنیریدیا به همراه آتاکسی مخچه‌ای و ناتوانی ذهنی.
   • ژنتیک: جهش‌های غالب در ITPR1.

5. ناهنجاری‌های قرنیه:

   • مگالوکورنه: قطر قرنیه ≥13 میلی‌متر در بدو تولد. می‌تواند وابسته به کروموزوم X (جهش‌های CHRDL1) یا غالب اتوزومی باشد.
   • اسکلروکورنه: کدورت غیر پیشرونده قرنیه، اغلب همراه با گلوکوم و دیگر ناهنجاری‌های بخش قدامی.
   • میکروکورنه: قطر قرنیه <9-10 میلی‌متر در بدو تولد. می‌تواند غالب اتوزومی یا مغلوب باشد.

مشاوره ژنتیکی:

• خطر عود: ارزیابی چشم‌پزشکی والدین به دلیل بیان متغیر بسیار مهم است. بسیاری از اختلالات بخش قدامی چشم از الگوی وراثت غالب اتوزومی پیروی می‌کنند.
• تشخیص ناقل: در صورت شناسایی جهش علت‌شناسی امکان‌پذیر است.
• تشخیص پیش از تولد: برای خانواده‌هایی که جهش‌های شناخته‌شده دارند در دسترس است. سونوگرافی می‌تواند ناهنجاری‌های بزرگ را تشخیص دهد اما ممکن است ویژگی‌های ظریف را از دست بدهد.

مدیریت:

• پیگیری طولانی‌مدت چشم‌پزشکی: برای نظارت بر گلوکوم و دیگر عوارض ضروری است.
• گروه‌های حمایتی: سازمان‌هایی مانند Contact a Family (بریتانیا) و National Organization for Rare Disorders (آمریکا) منابعی برای خانواده‌های مبتلا فراهم می‌کنند.

منابع:

• Alward WL. Axenfeld–Rieger syndrome in the age of molecular genetics. Am J Ophthalmol 2000.
• Crolla JA, van Heyningen V. Frequent chromosome aberrations revealed by molecular cytogenetic studies in patients with aniridia. Am J Hum Genet 2002.
• Traboulsi EI. Malformations of the anterior segment of the eye. In: Genetic Diseases of the Eye, 2nd edn. Oxford University Press, 1998.
• Gregory-Evans K. Developmental disorders of the eye. In: Paediatric Ophthalmology. BMJ Books, 2000.

این مرور کلی، اطلاعات جامعی درباره ناهنجاری‌های بخش قدامی چشم، از جمله پایه‌های ژنتیکی، ویژگی‌های بالینی و مدیریت آن‌ها ارائه می‌دهد. اگر به اطلاعات دقیق‌تری درباره شرایط خاص یا آزمایش‌های ژنتیکی نیاز دارید، خوشحال می‌شوم کمک کنم!