هورمون رشد (Growth Hormone یا GH) یکی از هورمون‌های مهم تولید شده توسط غده هیپوفیز است که نقش کلیدی در رشد و تکامل بدن، به ویژه در کودکان، ایفا می‌کند. کمبود هورمون رشد (Growth Hormone Deficiency یا GHD) می‌تواند منجر به اختلالات رشد، کوتاهی قد و مشکلات متابولیک شود. از آنجایی که ترشح هورمون رشد به صورت دوره‌ای و غیرپیوسته است، اندازه‌گیری تصادفی سطح این هورمون در خون برای تشخیص کمبود آن کافی نیست. بنابراین، از تست تحریک هورمون رشد (GH Provocation Test) برای ارزیابی دقیق‌تر عملکرد غده هیپوفیز و تشخیص کمبود هورمون رشد استفاده می‌شود.
هدف تست تحریک هورمون رشد
هدف اصلی این تست، تشخیص کمبود هورمون رشد در بیمارانی است که علائمی مانند تأخیر در رشد، کوتاهی قد یا اختلالات متابولیک دارند. این تست به ویژه در کودکان و بزرگسالانی که مشکوک به کمبود هورمون رشد هستند، انجام می‌شود.
نحوه عملکرد تست
هورمون رشد به صورت دوره‌ای ترشح می‌شود و سطح آن در خون به طور طبیعی در طول روز تغییر می‌کند. بنابراین، اندازه‌گیری تصادفی سطح هورمون رشد نمی‌تواند به تنهایی برای تشخیص کمبود آن کافی باشد. در تست تحریک هورمون رشد، از محرک‌های مختلفی برای تحریک ترشح هورمون رشد استفاده می‌شود. این محرک‌ها شامل:
- هیپوگلیسمی ناشی از انسولین (Insulin-Induced Hypoglycemia): یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای تحریک ترشح هورمون رشد است.
- آرژینین (Arginine): یک اسید آمینه که ترشح هورمون رشد را تحریک می‌کند.
- گلوکاگون (Glucagon): در مواردی که استفاده از انسولین خطرناک است، گلوکاگون به عنوان محرک استفاده می‌شود.
- ورزش شدید: مانند دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها به مدت ۲۰ دقیقه.
روش انجام تست
آماده‌سازی بیمار:
- بیمار باید از نیمه شب قبل از تست ناشتا باشد (NPO). نوشیدن آب مجاز است.
- یک سرنگ حاوی محلول گلوکز ۵۰٪ باید در دسترس باشد تا در صورت بروز هیپوگلیسمی شدید، بلافاصله استفاده شود.
مراحل انجام تست:
- یک خط وریدی (IV Line) برای تزریق محرک‌ها و نمونه‌گیری خون قرار داده می‌شود.
- نمونه‌های خون اولیه برای اندازه‌گیری سطح هورمون رشد، گلوکز و کورتیزول گرفته می‌شود.
- محرک (مانند آرژینین یا انسولین) از طریق خط وریدی تزریق می‌شود.
- نمونه‌های خون برای اندازه‌گیری هورمون رشد در فواصل زمانی مشخص (معمولاً ۱۵، ۳۰، ۴۵، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ دقیقه پس از تزریق محرک) گرفته می‌شود.
- سطح گلوکز خون به طور مداوم کنترل می‌شود تا اطمینان حاصل شود که به کمتر از ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر رسیده است (در صورت استفاده از انسولین).
مدت زمان تست:
- تست معمولاً بین ۲ تا ۵ ساعت طول می‌کشد.
پس از تست:
- بیمار باید تحت نظر باشد تا از بروز عوارض جانبی مانند هیپوگلیسمی جلوگیری شود.
- پس از تست، به بیمار غذا یا نوشیدنی حاوی قند (مانند آبمیوه و بیسکویت) داده می‌شود.
- نمونه‌های خون بلافاصله به آزمایشگاه ارسال می‌شوند، زیرا نیمه‌عمر هورمون رشد تنها ۲۰ تا ۲۵ دقیقه است.
نتایج طبیعی و غیرطبیعی
نتایج طبیعی:
- سطح هورمون رشد پس از تحریک باید بیشتر از ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) باشد.
- سطح فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-1) باید بیشتر از ۸۰ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد.
نتایج غیرطبیعی:
- سطح هورمون رشد کمتر از ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر پس از تحریک، نشان‌دهنده کمبود هورمون رشد یا اختلال عملکرد غده هیپوفیز است.
موارد منع انجام تست
این تست برای برخی بیماران مناسب نیست، از جمله:
- بیماران مبتلا به صرع، زیرا هیپوگلیسمی ممکن است باعث تشنج شود.
- بیماران با سابقه سکته مغزی یا بیماری‌های عروق مغزی، زیرا هیپوگلیسمی ممکن است خطر سکته را افزایش دهد.
- بیماران با سابقه حمله قلبی، زیرا استرس ناشی از هیپوگلیسمی ممکن است باعث آنژین یا حمله قلبی شود.
- بیماران با سطح پایین کورتیزول پایه، زیرا بدن آن‌ها قادر به جبران هیپوگلیسمی نیست.
عوارض احتمالی
- هیپوگلیسمی شدید: ممکن است باعث علائمی مانند تعریق، لرزش، گیجی و در موارد شدید، شوک شود.
- تشنج: در بیماران مستعد، هیپوگلیسمی ممکن است باعث تشنج شود.
اهمیت بالینی
- کمبود هورمون رشد ممکن است ناشی از اختلالات غده هیپوفیز، مانند تومورها، سکته هیپوفیز یا ضربه به سر باشد.
- تشخیص به موقع و درمان کمبود هورمون رشد می‌تواند به بهبود رشد در کودکان و کاهش عوارض متابولیک در بزرگسالان کمک کند.
تست‌های مرتبط
- اندازه‌گیری هورمون رشد (GH): برای بررسی سطح پایه هورمون رشد.
- سوماتومدین C (IGF-1): برای ارزیابی ترشح طولانی‌مدت هورمون رشد.
- عکس‌برداری از سن استخوانی: برای ارزیابی تأخیر رشد در کودکان.
نتیجه‌گیری
تست تحریک هورمون رشد یک ابزار تشخیصی مهم برای شناسایی کمبود هورمون رشد در بیماران مشکوک به این اختلال است. این تست با استفاده از محرک‌هایی مانند آرژینین، انسولین یا گلوکاگون انجام می‌شود و نیاز به نظارت دقیق برای جلوگیری از عوارض جانبی مانند هیپوگلیسمی دارد. نتایج این تست به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری ارائه دهند و درمان مناسب را برای بیماران آغاز کنند.
برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید به منابع معتبر پزشکی مانند کتاب‌های مرجع غدد درون‌ریز یا وب‌سایت‌های تخصصی پزشکی مراجعه کنید.
