هپتوگلوبین (Haptoglobin) یک گلیکوپروتئین مهم است که توسط کبد تولید میشود و نقش کلیدی در حفظ تعادل آهن و محافظت از کلیهها در برابر آسیب ناشی از هموگلوبین آزاد در خون ایفا میکند. این پروتئین به هموگلوبین آزاد در خون متصل میشود و از دفع آهن جلوگیری میکند. اندازهگیری سطح هپتوگلوبین در خون به عنوان یک آزمایش تشخیصی مهم برای شناسایی همولیز داخل عروقی (تخریب گلبولهای قرمز در داخل رگهای خونی) و ارزیابی عملکرد کبد استفاده میشود.
مقادیر طبیعی هپتوگلوبین
- بالغین: ۵۰–۲۲۰ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL) یا ۰.۵–۲.۲ گرم در لیتر (g/L) در واحدهای SI
- نوزادان: ۰–۱۰ میلیگرم در دسیلیتر (mg/dL) یا ۰–۰.۱ گرم در لیتر (g/L) در واحدهای SI
- مقادیر بحرانی: کمتر از ۴۰ میلیگرم در دسیلیتر (نشاندهنده همولیز شدید یا اختلال عملکرد کبد)
اهمیت بالینی سطح هپتوگلوبین
۱. کاهش سطح هپتوگلوبین
کاهش سطح هپتوگلوبین معمولاً با همولیز (تخریب گلبولهای قرمز) یا بیماریهای کبدی مرتبط است. هنگامی که گلبولهای قرمز تخریب میشوند، هموگلوبین آزاد شده در خون به هپتوگلوبین متصل میشود. این کمپلکس هپتوگلوبین-هموگلوبین به سرعت از خون حذف میشود و منجر به کاهش موقت سطح هپتوگلوبین در خون میگردد.
علل کاهش هپتوگلوبین:
- آنمیهای همولیتیک:
- آنمی همولیتیک خودایمنی
- آنمی داسی شکل (هموگلوبینوپاتیها)
- هموگلوبینوری شبانه پاروکسیسمال
- آنمی همولیتیک ناشی از دارو
- اریتروبلاستوز جنینی (بیماری همولیتیک نوزادان)
- واکنشهای انتقال خون: ناسازگاری گروه خونی ABO باعث همولیز گلبولهای قرمز میشود.
- دریچههای مصنوعی قلب: آسیب مکانیکی ناشی از دریچه مصنوعی میتواند باعث همولیز گلبولهای قرمز شود.
- بیماریهای اولیه کبدی: کبد قادر به تولید مقدار کافی هپتوگلوبین نیست.
- هماتوم یا خونریزی بافتی: هموگلوبین آزاد شده از هماتوم به هپتوگلوبین متصل میشود و سطح آن را کاهش میدهد.
- آنمیهای مگالوبلاستیک: افزایش تخریب پیشسازهای غیرطبیعی گلبولهای قرمز در مغز استخوان.
۲. افزایش سطح هپتوگلوبین
هپتوگلوبین به عنوان یک پروتئین فاز حاد (Acute-phase reactant) شناخته میشود، به این معنی که سطح آن در پاسخ به التهاب، عفونت یا آسیب بافتی افزایش مییابد. افزایش سطح هپتوگلوبین غیراختصاصی است و میتواند در شرایط مختلفی رخ دهد.
علل افزایش هپتوگلوبین:
- بیماریهای التهابی:
- آرتریت روماتوئید
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک (بیماریهای کلاژن-عروقی)
- عفونتها:
- پنومونی (ذاتالریه)
- پیلونفریت (عفونت کلیه)
- عفونتهای ادراری (UTI)
- تخریب بافتی:
- انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی)
- سوختگیها
- سرطانها: برخی از انواع سرطانها میتوانند باعث افزایش سطح هپتوگلوبین شوند.
- انسداد مجاری صفراوی: هپتوگلوبین پس از اتصال به هموگلوبین از طریق صفرا دفع میشود. انسداد مجاری صفراوی میتواند منجر به افزایش سطح هپتوگلوبین در خون شود.
عوامل مداخلهگر در آزمایش هپتوگلوبین
چندین عامل میتوانند بر سطح هپتوگلوبین تأثیر بگذارند و منجر به نتایج کاذب شوند:
- بارداری: کاهش جزئی در سطح هپتوگلوبین مشاهده میشود.
- داروها:
- افزایش سطح: آندروژنها و استروئیدها.
- کاهش سطح: کلرپرومازین، دیفنهیدرامین، ایندومتاسین، ایزونیازید، نیتروفورانتوین، قرصهای ضدبارداری، کوئینیدین و استرپتومایسین.
- عفونتهای جاری: میتوانند باعث افزایش کاذب سطح هپتوگلوبین شوند.
روش انجام آزمایش و مراقبت از بیمار
- ناشتایی: نیاز نیست.
- لوله خون: لوله قرمز (نمونه سرم).
- آمادگی بیمار: نیاز به آمادگی خاصی ندارد.
نتیجه آزمایش و تفسیر بالینی
سطوح افزایشیافته هپتوگلوبین
- بیماریهای التهابی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس.
- عفونتها مانند پنومونی و عفونتهای ادراری.
- تخریب بافتی مانند انفارکتوس میوکارد و سوختگیها.
- سرطانها: برخی تومورها میتوانند باعث افزایش هپتوگلوبین شوند.
- انسداد مجاری صفراوی: اختلال در دفع هپتوگلوبین از طریق صفرا.
سطوح کاهشیافته هپتوگلوبین
- آنمیهای همولیتیک: تخریب گلبولهای قرمز و آزاد شدن هموگلوبین.
- واکنشهای انتقال خون: همولیز ناشی از ناسازگاری گروه خونی.
- دریچههای مصنوعی قلب: آسیب مکانیکی به گلبولهای قرمز.
- بیماریهای کبدی: کاهش تولید هپتوگلوبین توسط کبد.
- هماتوم یا خونریزی بافتی: جذب هموگلوبین آزاد توسط هپتوگلوبین.
جمعبندی
هپتوگلوبین یک پروتئین مهم است که در تشخیص و نظارت بر شرایط مختلف بالینی از جمله همولیز داخل عروقی، بیماریهای کبدی و التهاب استفاده میشود. کاهش سطح هپتوگلوبین معمولاً نشاندهنده همولیز یا اختلال عملکرد کبد است، در حالی که افزایش سطح آن میتواند نشاندهنده التهاب، عفونت یا آسیب بافتی باشد. تفسیر نتایج آزمایش هپتوگلوبین باید با توجه به علائم بالینی و سایر آزمایشهای تکمیلی انجام شود.
جدول خلاصه تفسیر نتایج هپتوگلوبین
| شرایط | سطح هپتوگلوبین | اهمیت بالینی |
|---|---|---|
| آنمیهای همولیتیک | کاهشیافته | همولیز باعث آزاد شدن هموگلوبین و کاهش سطح هپتوگلوبین میشود. |
| بیماریهای کبدی | کاهشیافته | اختلال در تولید هپتوگلوبین توسط کبد. |
| بیماریهای التهابی | افزایشیافته | هپتوگلوبین به عنوان پروتئین فاز حاد در پاسخ به التهاب افزایش مییابد. |
| عفونتها | افزایشیافته | عفونتها باعث افزایش هپتوگلوبین به عنوان بخشی از پاسخ فاز حاد میشوند. |
| تخریب بافتی (مانند سکته) | افزایشیافته | آسیب بافتی منجر به افزایش هپتوگلوبین میشود. |
| انسداد مجاری صفراوی | افزایشیافته | اختلال در دفع هپتوگلوبین از طریق صفرا باعث افزایش سطح آن در خون میشود. |
این مقاله به طور جامع به بررسی نقش هپتوگلوبین، تفسیر نتایج آزمایش و اهمیت بالینی آن پرداخته است.
